...όλα λάθος!

Ολοι, όλες μας 'θέλουμε το καλύτερο' για τα παιδιά μας, με και χωρίς εισαγωγικά, με κάθε τρόπο, σε κάθε πεδίο. Το καλύτερο που ξέρουμε, τουλάχιστον. Το καλύτερο που ξέρουμε στην παρούσα στιγμή μας, με τις διαθέσιμες γνώσεις, συνειδητότητα, και εμπειρίες μας.

Θέλουμε τα παιδιά μας να έχουν μια καλύτερη ζωή από μας, θέλουμε να τους δώσουμε τα εφόδια που είχαμε εμείς και χίλια ακόμα παραπάνω, σε κάθε μα κάθε πεδίο: Αν είχαμε στερηθεί υλικά αγαθά, κάνουμε το πάν για να τους τα προσφέρουμε με αφθονία. Αν είχαμε στερηθεί σπουδές, τους τις προσφέρουμε με όσες θυσίες χρειαστούν. Αν είχαμε στερηθεί την Τέχνη, τους προσφέρουμε χώρο και χρόνο και ευκαιρία για να τη βρούν. Αν είχαμε στερηθεί την ελευθερία (όποιου είδους, σε όποιο πεδίο), τους την προσφέρουμε. Αν είχαμε στερηθεί την έκφραση συναισθημάτων φροντίζουμε να τους εκφράζουμε σε κάθε ευκαιρία τα συναισθήματά μας, και να τους αφήνουμε χώρο να εκφράσουν τα δικά τους... Ξέρουμε τι μας έλειψε και τι μας πόνεσε ως παιδιά, και κοιτάζουμε να γίνουμε 'καλύτεροι' από τους γονείς μας. Και πάλι, εάν κάτι μας άρεσε πολύ όταν μεγαλώναμε (τα παγωτά, οι ποδηλατάδες στην εξοχή, η μουσική, τα κατασκευαστικά παιχνίδια) φροντίζουμε να το δίνουμε κι αυτό σε αφθονία. Εάν τα παραμύθια (τύπου κοκκινοσκουφίτσα) που μας έλεγαν σαν παιδιά μας τρόμαζαν, φροντιζουμε να βρούμε άλλα, ευχάριστα, με "όμορφα διδάγματα" και θυμώνουμε όταν κάποιος αφηγείται τα 3 γουρουνάκια στα βλαστάρια μας... Ολα, όλα για τα παιδιά μας. Γιατί τα λατρεύουμε, γιατί μας τα εμπιστεύτηκε ο Ουρανός, η Πολιτεία, ο Θεός, η Φύση, η Κοινωνία, το Σύμπαν (όλοι αυτοί μαζί και χώρια, ανάλογα τα πιστεύω μας), και θέλουμε να κάνουμε το καλύτερο...

Αλλά είμαστε άνθρωποι, άνθρωποι ατελείς. Συχνότατα αυτό που θεωρούμε σωστό ή σοφό σήμερα, αύριο αποδεικνύεται λάθος, βλακώδες, μπορεί και εγκληματικό. Η γιαγιά μου ήταν πεπεισμένη οτι τα παιδιά πρέπει να έχουν πιπίλα, κι επειδή τα παιδιά της δεν την ήθελαν, τη βούταγε στη ζάχαρη ή το μέλι. Σήμερα γνωρίζουμε οτι αυτή είναι η καλύτερη συνταγή για να χαλάσει η μελλοντική οδοντοφυία των παιδιών. Και πράγματι ο θείος και η μητέρα μου (τα πιο μεγάλα της παιδιά) είχαν όλη τους τη ζωή σοβαρά προβλήματα με τα δόντια τους (τα μικρότερα κάπως τη γλίτωσαν καλύτερα, τουλάχιστον κράτησαν τα φυσικά τους δόντια, γιατί πλέον δεν είχε το χρόνο να ασχολείται τόσο πολύ με τις πιπίλες!) Ολα αυτά μου τα έλεγε με την αθωότητα του ανθρώπου που ειλικρινά αγαπά και κάνει ότι ξέρει καλύτερα.

Γινόμαστε γονείς σε μια στιγμή της προσωπικής μας ιστορίας που  θεωρούμε οτι είμαστε ώριμοι για αυτό - ή, τουλάχιστον, η κοινωνία θεωρεί οτι είμαστε ώριμοι για αυτό. Τα παλιότερα χρόνια μητέρα γινόσουν από τα 13 ή τα 14. Σήμερα, στη δυτική κοινωνία, καμιά μας δεν διανοείται να γίνει μητέρα πριν τα 30. Στις μέρες μας τα 40 είναι πολύ πιο σύνηθες, αν και πάντα υπάρχουν γιατροί που θα γράψουν στο φάκελλό σου "παρήλιξ"! Πότε άραγε είμαστε ώριμοι να γίνουμε γονείς;

Στη μορφωμένη Δύση, διαβάζουμε, ενημερωνόμαστε, συμβουλευόμαστε ειδικούς - και είτε παραγκωνίζουμε τη φυσική μας σοφία είτε την εμπλουτίζουμε με τα τελευταία ευρήματα και συμπεράσματα της ψυχολογίας και της επιστήμης. Που κι αυτή, ως ανθρώπινο κατασκεύασμα, δεν σταματά να εξελίσσεται.

Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας "να είναι ανεξάρτητα" γιατί εμείς μεγαλώσαμε με γονεϊκή εξάρτηση και θέλαμε ελευθερία από τότε που θυμόμαστε τον εαυτό μας, και καταφέρνουμε να κάνουμε παιδιά φοβισμένα και ανασφαλή. Σπουδάζουμε τα παιδιά μας στα καλύτερα κολλέγια της αλλοδαπής "για να φτιάξουν έναν καλύτερο κόσμο" και τελικά οι σπουδές τους συντηρούν ένα κατεστημένο καταστροφικό για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη. Προστατεύουμε τα παιδιά μας από τη φρίκη και τη δυστυχία του έξω κόσμου, και κάνουμε ανθρώπους χωρίς αληθινή ενσυναίσθηση, χωρίς επίγνωση των προνομίων τους. Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας να έχουν ενσυναίσθηση, εκθέτοντάς τα (λίγο ή πολύ) στην ανθρώπινη δυστυχία, και κάνουμε ανθρώπους ενοχικούς ή δονκιχώτες. Μεγαλώνουμε τα αδέλφια με δικαιοσύνη, αλλά είναι η δική μας εκδοχή της δικαιοσύνης, και όχι η δική τους.

Ολα αυτά δεν είναι θεωρητικά, συμβαίνουν. Σε όλους μας συμβαίνουν. Και στις καλύτερες οικογένειες, που λένε. Και πιο συχνά από όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

Είμαστε γενικά περήφανοι για τον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας (αφού κάνουμε το καλύτερο). Είμαστε συγχρόνως και ενοχικοί.  Ποτέ δεν είμαστε αρκετά καλοί γονείς, όσο θα θέλαμε τουλάχιστον. Συγκρίνουμε τα παιδιά μας με τα άλλα, και τους εαυτούς μας με τους άλλους γονείς. Συχνά αυτό δεν μας αφήνει να κοιμηθούμε τα βράδια. Ενδόμυχα τα λάθη μας τα ξέρουμε, άσχετο αν τα αποδεχόμαστε ή όχι.

Οταν ήμουνα μικρότερη, αναρωτιόμουν ειλικρινά για ποιό λόγο ανησυχούσαν για μένα οι γονείς μου. Το θεωρούσα παράλογο. Σκεφτόμουν οτι οι αρχές και οι αξίες με τις οποίες με είχαν μεγαλώσει, η νοημοσύνη που είχα αναπτύξει χάρη στην παιδεία που μου πρόσφεραν, ήταν η καλύτερη προστασία που  θα μπορούσα να έχω: γιατί λοιπόν να ανησυχούν; Κάποια στιγμή άκουσα μια κουβέντα όπου έλεγαν πως οι γονείς ξέρουν πολύ καλά τα λάθη που έχουν κάνει με τα παιδιά τους, και γι αυτό δεν έχουν και μεγάλη εμπιστοσύνη στην ανατροφή που τους έδωσαν. Σπάνιο να το παραδεχτεί αυτό γονέας της προηγούμενης γενιάς, αλλά ο ομιλητής θεωρούσε δεδομένο οτι έτσι ήταν. Αλλά είπαμε, οτι κανένας γονιός δεν κάνει συνειδητά λάθη όσον αφορά το παιδί του, κανένας. Κάνουμε το καλύτερο που ξέρουμε κάθε στιγμή, με τη γνώση τη σοφία την εμπειρία της στιγμής που το κάνουμε. Αν μετά (ένα λεπτό, ένα μήνα ή ένα χρόνο) το μετανιώσουμε είναι επειδή κάποια νέα σκέψη, νέα πληροφορία, νέα εμπειρία ήρθε να μας αλλάξει, να διευρύνει τη συνειδητότητά μας, και να δούμε το λάθος μας. Δεν γεννιόμαστε μαθημένοι! 

Και τα παιδιά τα ίδια, τι έχουν να πούν;

Μετά από 3 παιδιά, αρκετούς μαθητές, μελέτη, και περισσότερη αυτοπαρατήρηση, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα οτι κανείς δεν γεννιέται tabula rasa, λευκό χαρτί. Ερχόμαστε στον κόσμο με σοφία, φυσική ευφυία, και τα σπέρματα μίας προσωπικότητας, ερχόμαστε με "πρόγραμμα σπουδών" τρόπον τινά. Κάτι ξέρουμε, τέλοσπάντων. Σπάνια οι γονείς μας ξέρουν καλύτερα από μας τι χρειαζόμαστε στη ζωή, πέρα από στέγη μόρφωση τροφή και λίγη τρυφερότητα. 

Στις παλαιότερες γενιές με τη νοοτροπία της "κτήσης", τα παιδιά απλά έπρεπε να υποταχτούν στις επιθυμίες των γονέων τους "γιατί ήταν μικρά και δεν ήξεραν" και οι γονείς (βλ. πατέρας) είχαν την απόλυτη εξουσία επάνω τους. Η νοοτροπία αυτή έχει εμποτίσει βαθειά όλους μας, με τρόπους μη συνειδητούς τις περισσότερες φορές. Τόσο πολύ, που συχνά θεωρούμε εαυτούς τους πλέον προοδευτικούς και ελευθεριακούς γονείς, ενώ την ίδια ώρα το άτιμο το υποσυνείδητό μας παίζει τα ύπουλα παιχνίδια της εξουσίας που έχει κληρονομήσει από το παρελθόν. Τα περισσότερα παιδιά αυτά τα πιάνουν στον αέρα, κυριολεκτικά και μεταφορικά. "Πώς να κρυφτείς απ' τα παιδιά; Ετσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα", λέει σοφά το τραγούδι.

Και όταν μεγαλώσουν, και αναμετρήσουν τον εαυτό και τις πληγές τους, θέλουν να αποδώσουν ευθύνες. Και, δίκαια, μας κατηγορούν: Τότε με πίεσες, τότε με παραμέλησες, τότε με εμπόδισες, τότε δεν με προστάτεψες, τότε έπνιξες τη φωνή μου, τότε μου είπες ψέματα, τότε με αδίκησες, τότε με άφησες να παλέψω μόνος μου το απάλευτο, κ.ο.κ. Ολα σωστά. Και εγώ έχω πονέσει βαθειά από τη συμπεριφορά και τη νοοτροπία των γονιών μου. Ηρθε λοιπόν και η δική μου ώρα να δω πόσο πόνεσα (αδίκησα, παραμέλησα, έπνιξα, κτλ) τα δικά μου παιδιά. Ψάχνοντας μέσα μου,  σήμερα, τα βρίσκω όλα.

Επειδή κάνουμε ότι καλύτερο ξέρουμε και μπορούμε, και κάνουμε τα πράγματα καλύτερα από τις παλαιότερες γενιές, κάπου τα μυαλά μας παίρνουν αέρα, και θεωρούμε εαυτούς ενδόμυχα "ιδανικούς γονείς". Είναι μεγάλος ο πόνος της κατάρρευσης αυτής της ιδέας. Η πρώτη μας αντίδραση; Συχνά η άρνηση. Μετά η ενοχή. Μετά ο  θυμός με τον εαυτό μας/τα παιδιά μας/τους γονείς μας/την κοινωνία, κτλ. Και ο φόβος: τι θα απογίνουν τώρα τα παιδιά μας, με τέτοια λάθη που κάναμε στην ανατροφή τους; Σε τι παγίδες θα πέσουν, πόσα χρόνια ψυχοθεραπεία θα χρειαστούν; Και αν τα λάθη μας είναι ανεπανόρθωτα; Πώς θα ζήσουμε με αυτό; (Και δώστου αυτομαστίγωμα, και δώστου έξτρα συνεδρίες με τον ψυχαναλυτή. Τέλος δεν έχει ο φαύλος τούτος κύκλος...)

Δεν έχει τέλος ο φαύλος κύκλος; Να κάτι που δεν τολμώ ούτε θέλω να πιστέψω.

Εχω την αίσθηση οτι η ταπεινοφροσύνη της επίγνωσης οτι κανείς μας δεν είναι τέλειος, και πως όσες καλές προθέσεις, σπουδές, γνώσεις κτλ να έχουμε, λάθη είναι αναπόφευκτο να κάνουμε, είναι κάτι σημαντικό. Κρινόμαστε διαρκώς από τα παιδιά μας, από την ευρύτερη οικογένεια, από ολόκληρη την κοινωνία συν την κρίση από την ίδια μας τη συνείδηση καθώς διευρύνεται και βλέπει καθαρότερα. 

Αν μας συνθλίψει όλο αυτό, όλοι έχουμε να χάσουμε. Με όλη τον πόνο της επίγνωσης ζητάμε τη συγχώρεση των αγαπημένων μας, και προχωράμε: έστω και λίγο πιο σοφοί, με λιγο περισσότερα δάκρυα...